Depresja lekarzy weterynarii

Kiedy lekarz weterynarii odbiera sobie życie. „Tak nagle. Jak to się stało?” słyszymy wtedy wstrząśnięci

O depresji wśród lekarzy weterynarii mówimy częściej kiedy lekarz nagle odchodzi. Badania przeprowadzone przez dr Richarda Mellanby’ego i opublikowane w Veterinary Record wskazują, że „wskaźnik samobójstw w zawodzie lekarza weterynarii jest czterokrotnie wyższy niż w populacji ogólnej i dwukrotnie wyższy niż w przypadku lekarzy lub dentystów”. [źródło: Lawrence C. Shock central: Veterinarian suicides. Corralonline.com; 2009]

Wskaźnik samobójstw wskazuje ostateczny rachunek wystawiany przez organizm ludzki – ciało i ducha. Bo przecież na samobójstwo nie składa się „chwila”. Taką decyzję poprzedza dłuższy proces. Często jest wynikiem rozwijającej się depresji, która także, w większości przypadków, rozwija się stopniowo. Stan depresji, skorelowany z wykonywanym zawodem, często może być wynikiem nie zaopiekowanego, trwającego jakiś czas, wypalenia zawodowego. 

Podczas konwencji the American Veterinary Medical Association zapytano uczestników co jest ich najważniejszym problemem? – „85% uczestników wskazało, że stres i wypalenie (zawodowe) były najważniejszymi problemami zdrowotnymi wpływającymi na społeczność weterynaryjną. Siedemdziesiąt sześć procent badanych uważało, że nie ma odpowiednich zasobów, aby poradzić sobie z problemami zdrowotnymi”

[źródło: Carr GD. Veterinarians and potentially impairing illness. Insight Magazine Sept./Oct. 2012]

Przedstawiciele zawodów medycznych, w tym lekarze ludzcy i lekarze weterynarii, ale także pielęgniarki i pielęgniarze oraz technicy weterynaryjni, to profesjonaliści zagrożeni wypaleniem zawodowym.

Wypalenie zawodowe lekarzy weterynarii  

Pojęcie wypalenia zawodowego pojawiło się za sprawą amerykańskiego psychiatry H.J. Freudenberga. Jako pierwszy zbadał i opisał on syndrom wypalenia zawodowego charakteryzujący się:

• poczuciem psychicznego i fizycznego wyczerpania,
• niecierpliwością,
• nadmierną skłonnością do irytacji, połączoną z cynizmem i poczuciem chronicznego znudzenia,
• skłonnością do izolowania się i tłumienia emocji.

Zjawisko to występuje wówczas, kiedy stres jest częścią pełnionej roli zawodowej. Syndrom wypalenia zawodowego zawsze pojawia się w obszarze i kontekście określonych relacji społecznych, tak więc problemem szczególnie istotnym jest świadomość występowania okoliczności szczególnie mu sprzyjających w organizacji.

[źródło: „Burn-out: The High Cost of High Achievement”  Freudenberger, Herbert J. (with Geraldine Richelson), Burn-Out: The High Cost of High Achievement 1981]

Wypalenie zawodowe i depresja

Syndrom wypalenia zawodowego rozwija się etapami w czasie.  Gail North i Herbert Freudenberger opracowali 12 faz wypalenia zawodowego i wg nich w ostatnich etapach tego syndromu rozwija się depresja.

Z reguły pojawienie się objawów depresyjnych jest poprzedzone wcześniejszym wycofaniem: kiedy ulega znacznemu ograniczeniu (minimalne lub nieistniejące) życie społeczne/ towarzyskie. To też moment, kiedy człowiek może zwrócić się w kierunku używek, alkoholu, substancji psychoaktywnych, leków by uzyskać chwilową ulgę w cierpieniu emocjonalnym.

Nadużywanie alkoholu, substancji psychoaktywnych, w celu chwilowej poprawy samopoczucia, może prowadzić do rozwinięcia się uzależnienia.  

Nadużywanie substancji psychoaktywnych, uzależnienie, jest jednostką chorobową, którą obecnie, z powodzeniem, można leczyć.

Po ww. etapie wycofania, następują zmiany w zachowaniu: osoba zachowuje się apatycznie i paranoidalnie, unika wymagającej lub powodującej trudności, pracy. Objawy depresji są poprzedzone etapem objawiającym się odczuwaniem wewnętrznej pustki: przygnębienia, wyczerpania, można odczuwać lęk, a także mogą wystąpić ataki paniki.

Po tym etapie może rozwinąć się depresja, charakteryzująca się m.in. tym, że osoba jej doświadczająca czuje się: zagubiona, niepewna, mogą pojawić się działania autodestrukcyjne, myśli samobójcze. Trudność dla osoby jej doświadczającej, stanowi wykonywanie prostych czynności dnia codziennego.  

W przypadku nieleczonej depresji może rozwinąć się pełnoobjawowy syndrom wypalenia w swojej ostatecznej fazie kryzysu przebiegającego z załamaniem psychicznym i/lub fizycznym.

[źródło: Ponocny-Seliger E, Winker R. 12-phase burnout screening, development, implementation and test theoretical analysis of a burnout screening based on the 12-phase model of Herbert Freudenberger and Gail North. ASU Int. 2014]

Wypalenie zawodowe- fazy wypalenia, przyczyny wypalenia zawodowego  >

Dlatego tak istotne jest uświadomienie sobie czy przypadkiem nie wchodzę na ścieżkę wypalanie zawodowego. Jeżeli tak jest, to dobrze rozejrzeć się i sprawdzić w którym miejscu tej drogi jestem? Kiedy wiem gdzie na tej ścieżce jestem warto pomyśleć – Jak na danym etapie mogę sobie pomóc?

Depresja definicje

„Depresja polega na zaburzeniach nastroju (smutek, utrata przyjemności, pesymistyczne spojrzenie na świat i siebie samego). Możemy ją podejrzewać, jeśli taki stan trwa ponad dwa tygodnie i ma znaczący wpływ na codzienne życie (trudności ze snem, zaburzenia apetytu i popędu seksualnego, utrata sprawności intelektualnej, chęć izolacji).”

Źródło:https://pacjent.gov.pl/jak-zyc-z-choroba/kiedy-smutek-jest-choroba

Depresja – [łac.] pojęcie medyczne stosowane w terminologii psychiatrii do określenia zespołu objawów depresyjnych występujących w przebiegu chorób przebiegających z zaburzeniami nastroju zwanych także zaburzeniami afektywnymi.

„Depresja jest terminem wieloznacznym oznaczającym: podstawowy objaw zespołu depresyjnego, tj. depresyjny nastrój, sam zespół depresyjny oraz zaburzenia (choroby) przejawiające się objawami depresyjnymi;

Źródło: Encyklopedia PWN

Depresja jest częstym zaburzeniem; może mieć ona charakter:

• depresji egzogennych (depresje objawowe, somatogenne) — dominują przyczyny związane bezpośrednio z różnymi chorobami (np. choroby układu krążenia, dokrewnego, nerwowego, choroby zakaźne, metaboliczne) lub stanami somatycznymi (m.in. niedoborami pokarmowymi, niepożądanym działaniem niektórych leków);
• przyczyny depresji endogennych (depresje w przebiegu chorób afektywnych) nie są w pełni poznane, lecz za dominujące uważa się uwarunkowania biologiczne z udziałem czynników dziedzicznych i nabytych”; [Źródło: Encyklopedia PWN]

 Depresja – rozpoznanie 

Zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób ICD-10 WHO, by rozpoznać epizod depresyjny należy stwierdzić występowanie określonych objawów. W roku 2022 WHO wprowadziło rewizję jedenastą (ICD-11) Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych, jednakże w Polsce od roku 2022 nie będzie jeszcze obowiązywało ICD-11, na ten moment w Polsce nadal obowiązuje rewizja dziesiąta klasyfikacji, tzw. ICD-10 i stan ten nie zmieni się przez najbliższy czas. Dlatego też poniżej opisujemy kryteria rozpoznania depresji wg ICD-10.  

Depresja – Kryteria rozpoznawania epizodu depresyjnego wg ICD 10

[źródło: ICD-10, WHO.org]

Objawy podstawowe (należy stwierdzić występowanie przez co najmniej dwa tygodnie przynajmniej dwóch z trzech poniższych objawów):

• Obniżony nastrój*
• Utrata zainteresowań i zdolności do radowania się
• Zmniejszenie energii prowadzące do wzmożonej męczliwości i zmniejszenia aktywności

Objawy dodatkowe (konieczne jest także wystąpienie dwóch lub więcej spośród następujących objawów):

• Osłabienie koncentracji i uwagi.
• Niska samoocena i mała wiara w siebie
• Poczucie winy i małej wartości (nawet w epizodach o łagodnym nasileniu)
• Pesymistyczne, czarne widzenie przyszłości
• Myśli i czyny samobójcze
• Zaburzenia snu
• Zmniejszony apetyt

Dla ustalenia rozpoznania niezbędne jest stwierdzenie utrzymywania się zaburzeń przez okres co najmniej 2 tygodni, choć może to być okres krótszy wówczas, gdy objawy osiągają bardzo duże nasilenie i narastają szybko.

Depresja- kryteria rozpoznania wg DSM-5

Depresję można diagnozować również w oparciu o kryteria DSM-5 klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (ang. American Psychiatric Association : Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Źródło: American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Wyd. 5. Arlington, VA: American Psychiatric Publishing, 2013

A. W okresie dwóch tygodni lub dłuższym występowało 5 lub więcej spośród poniżej wymienionych objawów (co stanowi istotną zmianę w stosunku do wcześniejszego funkcjonowania), przy czym co najmniej jednym z nich było (1) obniżenie nastroju lub (2) anhedonia:

• Obniżony nastrój przez większą część dnia i niemal codziennie (u dzieci lub młodzieży zamiast nastroju obniżonego może występować nastrój drażliwy).
• Wyraźnie mniejsze zainteresowanie i satysfakcja z niemal wszystkich aktywności (anhedonia).
• Zmniejszenie masy ciała pomimo braku stosowania diet albo zwiększenie masy ciała (zmiany wyniosły więcej niż 5% masy ciała w ciągu miesiąca) lub zmniejszenie się lub zwiększenie się apetytu obecne niemal codziennie.
• Bezsenność lub wzmożona senność niemal codziennie.
• Pobudzenie psychoruchowe lub spowolnienie występujące niemal codziennie (które jest zauważalne dla otoczenia, a nie stanowi jedynie subiektywnego poczucia pacjenta).
• Męczliwość lub utrata energii obecne niemal codziennie.
• Poczucie własnej niskiej wartości lub nadmierne, nieadekwatne poczucie winy (może mieć charakter urojeniowy) obecne niemal codziennie (lecz nie sprowadzające się tylko do wyrzucania sobie faktu bycia chorym).
• Zmniejszona zdolność koncentracji lub brak decyzyjności obecne niemal codziennie.
• Nawracające myśli o śmierci (lecz nie sprowadzające się tylko do lęku przed umieraniem), nawracające myśli samobójcze bez sprecyzowanego planu samobójczego lub z planem samobójczym lub próby samobójcze

B. Objawy są przyczyną klinicznie istotnego cierpienia lub upośledzenia w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym lub innych ważnych obszarach funkcjonowania.

C. Nie ma podstaw, aby epizod ten przypisywać działaniu substancji przyjmowanych przez pacjenta lub innym przyczynom medycznym związanym ze stanem zdrowia pacjenta.

D. Występowanie wymienionych objawów nie jest łatwiejsze do wyjaśnienia obecnością zaburzeń schizoafektywnych, schizofrenii, zaburzeń podobnych do schizofrenii (ang. schizofreniform disorder), zaburzeń urojeniowych lub innych zaburzeń ze spektrum zaburzeń psychotycznych.

E. Nigdy nie miał miejsca epizod manii ani też epizod hipomanii.

Obecnie uważa się, że depresja może mieć różne formy „ekspresji” – na co zwraca uwagę wielu psychoterapeutów- można rozróżnić:

• Postać klasyczną depresji, gdzie dominuje przygnębienie i obniżenie nastroju (patrz powyżej ICD-10);
• Postać depresji tzw. „drażliwą”, gdzie dominuje rozdrażnienie – człowiek permanentnie się złości, jest bardzo drażliwy, często się irytuje.

Rozpoznanie i leczenie depresji

Diagnozę depresji stawia lekarz psychiatra. Jako, że depresja jest wpisana na listę chorób, proces postawienia rozpoznania tej jednostki chorobowej powinien przebiegać pod nadzorem lekarza.

Lekarz psychiatra zajmuje się postawieniem diagnozy medycznej oraz leczeniem farmakologicznym, czyli psychiatra może przepisywać  leki pomagające w leczeniu depresji. Lekarz psychiatra nie ma prawa prowadzić psychoterapii (o ile nie ukończy oddzielnego, odpowiedniego studium psychoterapii, o którym mowa niżej).

Do psychiatry warto udać się kiedy podejrzewamy depresję, kiedy człowiek przeżywa trudności i chciałby dowiedzieć się co mu jest i co z tym zrobić?

Jeśli objawy depresji o niewielkim lub umiarkowanym nasileniu utrzymują się przez 2–4 tygodnie, niezależnie od wywołujących je przyczyn, wskazana jest konsultacja psychiatryczna.  Jeśli nasilenie objawów depresyjnych jest znaczne, konsultacja psychiatryczna powinna się odbyć jak najszybciej. Również, gdy objawy depresyjne utrzymują się  2–3 dni, ale ich występowanie powtarza się często lub cyklicznie (np. co miesiąc), także wskazana jest wizyta u psychiatry.

Psychoterapia. Leczeniem behawioralnym depresji jest psychoterapia. Często dobre wynik daje łączone leczenie = farmakoterapia i psychoterapia. Statystycznie siła efektu dobrej psychoterapii (w uznanym podejściu) jest wyższa niż samo stosowanie leków.

„Psychoterapia to specjalistyczna metoda leczenia, która polega na intencjonalnym stosowaniu zaprogramowanych oddziaływań psychologicznych”.

J. Aleksandrowicz: Psychoterapia medyczna. PZWL, Warszawa 1994; J. Aleksandrowicz i in. w „Psychoterapia jako specjalistyczna metoda leczenia” 1976

Kiedy mowa o psychoterapii warto określić kim jest osoba, która może prowadzić psychoterapię w procesie leczenia depresji. Psychoterapeuta to osoba, która ma ukończone wyższe studia (legitymuje się dyplomem ukończenia studiów magisterskich) i ukończone studium 4-ro letniej psychoterapii, zakończone certyfikacją. Psychoterapeuta musi przejść terapie własną i podlegać superwizji w procesie certyfikacji.

Psycholog– osoba, która ukończyła wyższe studia psychologiczne, posiada tytuł magistra psychologii. Osoba taka w procesie terapeutycznym zajmuje się głównie diagnozą, jest uprawniony by wykonywać testy psychometryczne, test Becka i inne. Magister psychologii może udzielić prostej porady, jednak nie może prowadzić psychoterapii (z wyjątkiem sytuacji kiedy  ukończy ww. specjalistyczne oddzielne studium psychoterapii zakończone certyfikacją psychoterapeutyczną).

Test na samopoczucie Aarona Becka czyli Skala depresji Becka

Modeli, przyczyn i klasyfikacji/ podziałów depresji na dzień dzisiejszy jest bardzo wiele. Podobnie jak z modelami leczenia i podejść psychoterapii pomagającej w skutecznym leczeniu depresji.

Dla obiektywizacji rozpoznania depresji, pomiaru jej nasilenia, a także na potrzeby badań klinicznych, stosowanych jest wiele testów psychometrycznych. Jednym z najlepiej przebadanych i stosowanych jest Test na samopoczucie Aarona Becka  

Test na samopoczucie Aarona Becka został opracowany w 1961 roku przez amerykańskiego psychiatrę rosyjskiego pochodzenia Aarona T. Becka. Pierwotny test Becka został opublikowany w 1961 roku. Od tego czasu był kilkakrotnie modyfikowany i uzupełniany. Opracowanie testu było istotnym osiągnięciem w dziedzinie psychologii i psychiatrii, zmieniając dotychczasowy sposób myślenia lekarzy o depresji.

Skala depresji Becka została pierwotnie opracowana w celu ilościowej oceny intensywności depresji. Ponieważ została zaprojektowana w celu odzwierciedlenia głębokości depresji, może monitorować zmiany w czasie i zapewniać obiektywny miernik oceny poprawy i skuteczności metod leczenia. Instrument ten jest szeroko stosowany w badaniach jest nadal szeroko wykorzystany w bardzo wielu badaniach empirycznych.

[źródło: Beck AT, Ward CH, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J (1961), An inventory for measuring depression, Archives of General Psychiatry, 4: 53-63]

Test BECKA na rozpoznawanie nasilenia depresji. W celu wykonania testu można pójść na wizytę np.: do psychologa. Można także wykonać go samodzielnie.

Na początku drogi ważne jest by sprawdzić czy ten temat mnie dotyczy? Czy czuję, że warto by sprawdzić czy nie potrzebuję diagnostyki w tym zakresie? Na którym etapie jestem?

Jeżeli chcesz samodzielnie wykonać Test na samopoczucie A. Becka znajdziesz go tutaj>

Pamiętaj, że wynik stanowi wskazówkę, nie diagnozę. Jeżeli spadek nastroju utrzymuje się jakiś czas, lub nawet trwa krótko, lecz powtarza się cyklicznie – poszukaj profesjonalnego wsparcia.

[źródło/ Reference – Beck AT., Ward CH., Mendelson M., Mock J., Erbaugh J. (1961), Inventory for measuring depression, „Archives of General
Psychiatry”]

Należy pamiętać, że depresja jest chorobą o nie w pełni wyjaśnionym podłożu. Może ona pojawiać się u osób o różnych typach osobowości oraz różnych zakresach zdolności do radzenia sobie z problemami życiowymi.

„Na depresję zapadają zarówno osoby dynamiczne, zaradne życiowo, jak i borykające się z różnymi trudnościami. Wiadomo jednak, że o wystąpieniu depresji decydują przede wszystkim zakłócenia równowagi w systemach neuroprzekaźników w mózgu, w tym: serotoniny i noradrenaliny. W związku z tym, uznawanie depresji, za przejaw „słabości” człowieka, jest podobnie bezzasadne, jak ocenianie, jako słabych, osób z chorobami nowotworowymi lub z chorobami serca”.

J. Rybakowski, S. Pużyński, J. Wciórka: „Psychiatria”. T.2. Elsevier Urban & Partner, 2010
Ł. Święcicki: „Depresja – poradnik dla pacjentów i ich rodzin”. Lundbeck, 2012

all rigths reserved © wszystkie prawa zastrzeżone comvet.pl

Autorki

Inga Kołomyjska

Lekarz weterynarii – absolwentka wydziału medycyny weterynaryjnej SGGW w Warszawie. Magister ekonomii, absolwentka Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie oraz Międzynarodowych Studiów Europejskich Uniwersytetu w Maastricht i Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Dyplomowany Trener Biznesu (Master Business Trainer Level Superior), certyfikowany coach w podejściu Multi- Level Coaching, akredytowanym przez Izbę Coachingu, zgodnym ze standardami International Coach Federation. Ekspert z kilkunastoletnim doświadczeniem, m.in.: w przygotowywaniu procesów oraz programów edukacyjnych i szkoleniowych, zarządzaniu procesami szkoleniowymi oraz rozwojowymi kadr i instytucji. Autorka i współautorka badań edukacyjnych oraz badań potrzeb szkoleniowych, również międzynarodowych.  Trener i wykładowca z powołania i wykształcenia. Ukończyła międzynarodowe kursy certyfikacyjne z coachingu zespołowego oraz zaawansowanej komunikacji z użyciem meta-programów.  Trener, coach i manager z ponad 20-to letnim doświadczeniem.

Małgorzata Łozińska

Mgr Psycholog, certyfikowany psychoterapeuta. Absolwentka Wydziału Psychologii na Uniwersytecie Warszawskim. Ukończyła Studium Psychoterapii oraz Szkołę Psychoterapii Par przy Laboratorium Psychoedukacji. Psychoterapeutka uzależnień certyfikowana przez Krajowe Biuro Przeciwdziałania Narkomanii. Absolwentka Podyplomowego Studium Coachingu, I stopień szkolenia z Psychoterapii Opartej na Mentalizacji (MBT – Mentalization Based Treatment) oraz szkolenie z Terapii Par Skoncentrowanej na Emocjach (EFT – Emotionally Focused Therapy for Couples). Ukończyła  I- podstawowy i II- zaawansowany stopień szkolenia w zakresie Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach (TSR). Ukończyła szkolenie z zakresu uzależnień behawioralnych, oraz szkolenie z terapii uzależnień od narkotyków, przy Instytucie Psychologii Zdrowia. Odbyła praktyki i staże kliniczne m. in w Akademickim Ośrodku Psychoterapii, Ośrodku Terapii Uzależnień Alkoholowych, w Klinice Psychiatrii i Stresu Bojowego oraz w Mazowieckim Centrum Neuropsychiatrii.